Toshkentdagi masjidlar
Toshkent – sayyohlar uchun jozibali maskanlardan biridir. Shaharda o‘ziga xos ko‘plab go‘zal joylar va noyob diqqatga sazovor joylar mavjud. Ular mahalliy aholi orasida katta talabga ega. Toshkentliklar nihoyatda diniy insonlar sifatida tanilgan. Bugungi kunda shahardagi ko‘pchilik erkaklar masjidlarga tashrif buyuradi. Quyida Toshkentning eng go‘zal va mashhur masjidlarining eng to‘liq to‘plami keltirilgan.
«Minor»
Shahar uchun yangi me’moriy yodgorlik sifatida qabul qilinadi. U 2014 yilda Qurbon Hayit bayrami arafasida ochilgan. Marosimiy ochilishdan deyarli darhol so‘ng, Anhor kanali bo‘yida joylashgan ulug‘vor me’moriy ob’ekt mamlakatda muhim ma’naviy markazga aylangan. Masjidda bir vaqtning o‘zida 2500 dan ortiq mo‘min ibodat qilishi mumkin.
U zamonaviy sharq me’moriy an’analari asosida qurilgan, ammo uning oq marmar bilan bezatilgan qadimiy ko‘rinishi bor, shuning uchun uning ikkinchi nomi — "Oq masjid".
Me’moriy-diniy majmua ikki qavatdan iborat ibodat zallari, bir nechta terraslar, ko‘plab o‘ymakor yog‘och ustunlar va ichki hovlini o‘z ichiga oladi. Ichki bezaklarda yangi uslub seziladi. Buni zamonaviy qurilish va bezak materiallarini ko‘rib tushunish mumkin. Boshqa tomondan, ichkarida an’anaviy markaziy Osiyo masjidlariga xos loy gipsdan o‘ymakorlik mavjud. Mikhrob — Makka tomonini ko‘rsatadigan maxsus nişa bilan bezatilgan ko‘plab freskalar mavjud. Ushbu ob’ekt, aytish joizki, Qur’on oyatlari va Payg‘ambar Muhammadning va’zlaridan parchalar bilan bezatilgan. Toshkent mikhrobi Samarqanddagisi aniq nusxasidir.
U zamonaviy sharq me’moriy an’analari asosida qurilgan, ammo uning oq marmar bilan bezatilgan qadimiy ko‘rinishi bor, shuning uchun uning ikkinchi nomi — "Oq masjid".
Me’moriy-diniy majmua ikki qavatdan iborat ibodat zallari, bir nechta terraslar, ko‘plab o‘ymakor yog‘och ustunlar va ichki hovlini o‘z ichiga oladi. Ichki bezaklarda yangi uslub seziladi. Buni zamonaviy qurilish va bezak materiallarini ko‘rib tushunish mumkin. Boshqa tomondan, ichkarida an’anaviy markaziy Osiyo masjidlariga xos loy gipsdan o‘ymakorlik mavjud. Mikhrob — Makka tomonini ko‘rsatadigan maxsus nişa bilan bezatilgan ko‘plab freskalar mavjud. Ushbu ob’ekt, aytish joizki, Qur’on oyatlari va Payg‘ambar Muhammadning va’zlaridan parchalar bilan bezatilgan. Toshkent mikhrobi Samarqanddagisi aniq nusxasidir.
«Кукча с мавзолеем Шейха Зайниддина»
Poytaxtning qadimiy qismida, Kукча mahallasida mashhur sufi olimi Shayx Zayniddin nomiga atalgan masjid joylashgan. Uning mavzoley diniy majmua hududida joylashgan. Odamlar uni joylashuvi sababli Kукча deb atashadi. Bu masjidda bir vaqtda 6000 kishi ibodat qilishi mumkin.
Shayx Zayniddin 1164 yilda tug‘ilgan buyuk diniy arbobdir. U umrining ko‘p qismini sufi islom ta’limotini targ‘ib qilishga bag‘ishlagan, Shayxobiddin Suhrawardiy sufi tariqati asoschisi hisoblanadi. Sufi murshidining mavzoleyini ishonuvchilar 14-asr oxirida barpo etishgan. Bu buyruqni Temur o‘zi bergan. Bugungi kunda Kукча va unga tutash mavzoley ziyorat markazlaridan biri sifatida e’tirof etiladi. 2011 yilda shahar ma’muriyati ob’ektni keng ko‘lamli rekonstruksiya qilib, bezakda kalligrafiya san’ati, yog‘och o‘ymakorligi va ganch ishlatgan.
Shayx Zayniddin 1164 yilda tug‘ilgan buyuk diniy arbobdir. U umrining ko‘p qismini sufi islom ta’limotini targ‘ib qilishga bag‘ishlagan, Shayxobiddin Suhrawardiy sufi tariqati asoschisi hisoblanadi. Sufi murshidining mavzoleyini ishonuvchilar 14-asr oxirida barpo etishgan. Bu buyruqni Temur o‘zi bergan. Bugungi kunda Kукча va unga tutash mavzoley ziyorat markazlaridan biri sifatida e’tirof etiladi. 2011 yilda shahar ma’muriyati ob’ektni keng ko‘lamli rekonstruksiya qilib, bezakda kalligrafiya san’ati, yog‘och o‘ymakorligi va ganch ishlatgan.
«Ислом-ота»
300 yillik tarixga ega eng qadimgi o‘zbek masjidlaridan biri bo‘lgan, avval Jurabek deb atalgan masjidda 2015 yili yong‘in sodir bo‘ldi. Shahar ma’muriyati ob’ektni tiklash uchun mablag‘ ajratdi va rekonstruksiyadan so‘ng uni mamlakat prezidenti Islom Karimov nomida atadilar. Ibadat majmuasi hududida bir vaqtning o‘zida 10 000 odam bo‘lishi mumkin.
Avval bu inshootga 5000 dan ortiq odam sig‘mas edi. U katta osmon minorasi, markazdagi baland minorat va burchaklarda to‘rtta kichik minoratlar majmuasi bilan bezatilgan. Shuningdek, unda nodir qo‘lyozmalar joylashgan kutubxona ham mavjud.
Avval bu inshootga 5000 dan ortiq odam sig‘mas edi. U katta osmon minorasi, markazdagi baland minorat va burchaklarda to‘rtta kichik minoratlar majmuasi bilan bezatilgan. Shuningdek, unda nodir qo‘lyozmalar joylashgan kutubxona ham mavjud.
«Олтинтепа»
Shahar bezaglaridan biri bo‘lib, 2016 yilda rekonstruksiya qilingan. Oldin bu yerda 1000 dan ortiq odam sig‘mas edi, hozir esa 2300 ga yaqin mo‘minlar ibodat qilishi mumkin. Me’moriy ob’ekt O‘zbekiston zodchilik an’analarining eng yaxshi namunalarida barpo etilgan.
Masjidning ulug‘vor moviy tomi bor, u o‘zining go‘zalligi bilan ko‘ngillarni lol qoldiradi. Ichkarida keng zal va ichki hovli mavjud.
Masjidning ulug‘vor moviy tomi bor, u o‘zining go‘zalligi bilan ko‘ngillarni lol qoldiradi. Ichkarida keng zal va ichki hovli mavjud.
«Думбирабод»
Chilanzar tumanidagi mashhur diniy masjidlardan biri. Uning nomi joylashgan hudud — Dumbiraobod mahallasi nomidan olingan. Masjid 1992 yilda shahar aholisi tomonidan hamkorlikda barpo etilgan. 2012 yilda esa ushbu islomiy ziyoratgohi qayta ta’mirlangan. Hozirda uni Chilanzar massivi, Dumbiraobod mahallasi, 4-chi tupik Dumbiraobod, 23-uy manzilida ziyorat qilish mumkin.
Toshkentning janubidagi eng qadimgi mahallalardan biri bo‘lgan ushbu hududning uzoq tarixi bor.
Qadimda bu yerda Konkuz va Shirin kanallari, Darkhon mavjud bo‘lgan. Ma’lum bir vaqtlarda bu hududlar qo‘shni mahallalar — "Beshagacha", "Tulistan", "Chakara" aholisi tomonidan egallangan. Yaqin atrofda katta uylar va bog‘lar barpo etilgan.
Qariya odamlar Dumbiraobod nomi bir hikoyadan kelib chiqqanini aytishadi. Deyilishicha, bu go‘zalda Mirsoat nomli go‘shtchi yashagan. U ko‘p yillar go‘sht do‘konini boshqargan. Go‘shtni kesar ekan, uning aqlidan kam farzandi dumburada sado chiqargan. Bu ovozlarni eshitgan mahalliylar mahallaga go‘sht olishga kelar edilar. O‘zi go‘shtchi barabanga o‘xshardi. Balki shu sababli bu hudud va keyinchalik masjid shu nomni olgan bo‘lsa kerak.
Toshkentning janubidagi eng qadimgi mahallalardan biri bo‘lgan ushbu hududning uzoq tarixi bor.
Qadimda bu yerda Konkuz va Shirin kanallari, Darkhon mavjud bo‘lgan. Ma’lum bir vaqtlarda bu hududlar qo‘shni mahallalar — "Beshagacha", "Tulistan", "Chakara" aholisi tomonidan egallangan. Yaqin atrofda katta uylar va bog‘lar barpo etilgan.
Qariya odamlar Dumbiraobod nomi bir hikoyadan kelib chiqqanini aytishadi. Deyilishicha, bu go‘zalda Mirsoat nomli go‘shtchi yashagan. U ko‘p yillar go‘sht do‘konini boshqargan. Go‘shtni kesar ekan, uning aqlidan kam farzandi dumburada sado chiqargan. Bu ovozlarni eshitgan mahalliylar mahallaga go‘sht olishga kelar edilar. O‘zi go‘shtchi barabanga o‘xshardi. Balki shu sababli bu hudud va keyinchalik masjid shu nomni olgan bo‘lsa kerak.
«Носирхон-ота»
Bir necha yil oldingi bozor yaqinida joylashgan masjid 1990 yilda barpo etilgan va bir necha yildan so‘ng faoliyati to‘xtatilgan. U islomning muhim vakillaridan biri — Nosirxon-ota nomini olgan. U 20-asrda oilasi bilan mahallada yashagan va katta xo‘jalikka ega bo‘lgan. Mahalliy aholining so‘zlariga ko‘ra, Nosirxon-ota va uning oilasi mahallada hurmatga sazovor bo‘lgan. Ular masjidning go‘zalligi va buyukligini saqlash uchun katta mehnat qilishgan.
«Мирза Юсуф»
Qayta ta’mirlangan masjid poytaxtning markaziy qismida, Badamzar, Bog‘ishamol ko‘chasida joylashgan. Atrofida kam bo‘lmagan yorqin diqqatga sazovor joylar mavjud, xususan, sobiq VDNXdagi botanika bog‘i. Masjid — 80-yillardan boshlab faol ziyoratgoh sifatida xizmat qilmoqda, ammo vaqt o‘tishi bilan uning maqsadi o‘zgargan. Inqilobiy voqealar davrida u ishchi-xodimlar uchun yotoqxona vazifasini o‘tagan. Hozirda aholi juma namozlari va barcha bayram tadbirlarida faol foydalanmoqda. Ammo tashrif soatlari cheklangan.
Dastlab u yog‘ochdan qurilgan. Keyinchalik fasadlarda marmar va g‘isht bezaklari paydo bo‘lgan. Vaqt o‘tishi bilan bino old qismi to‘liq o‘zgartirilgan: yog‘och zinapoyalar ta’mirlangan, chunki asl nusxasi buzilgan edi. Arxitektura ko‘rinishining asosiy o‘ziga xosligi — xalq yog‘och o‘ymakorligi saqlanib qolgan. Yog‘och o‘ymakorligi asrlar davomida shakllangan an’analar bilan bog‘liqligini ham davom ettiradi.
Tashqi ko‘rinishi esa yangi imom — Haydarov Abduqodir Mardanovich kelishi bilan ijobiy tomonga o‘zgardi. U ko‘rinishni yangiladi, fasadlarni almashtirdi, ibodat zallarida qulaylik uchun konditsionerlar o‘rnatdi. Bugun masjid qayta ta’mirlangan, jozibali tashqi ko‘rinish va ichki bezakka ega. Fasadda yog‘ochdan o‘ymakorlik elementlari, g‘isht va marmar inlaylar mavjud. Ichkarida esa qimmatbaho qizil gilamlar, arabcha bezakli derazalar bilan arabcha shift naqshlari bor. Zalga 5000 nafargacha mo‘min sig‘ishi mumkin.
Dastlab u yog‘ochdan qurilgan. Keyinchalik fasadlarda marmar va g‘isht bezaklari paydo bo‘lgan. Vaqt o‘tishi bilan bino old qismi to‘liq o‘zgartirilgan: yog‘och zinapoyalar ta’mirlangan, chunki asl nusxasi buzilgan edi. Arxitektura ko‘rinishining asosiy o‘ziga xosligi — xalq yog‘och o‘ymakorligi saqlanib qolgan. Yog‘och o‘ymakorligi asrlar davomida shakllangan an’analar bilan bog‘liqligini ham davom ettiradi.
Tashqi ko‘rinishi esa yangi imom — Haydarov Abduqodir Mardanovich kelishi bilan ijobiy tomonga o‘zgardi. U ko‘rinishni yangiladi, fasadlarni almashtirdi, ibodat zallarida qulaylik uchun konditsionerlar o‘rnatdi. Bugun masjid qayta ta’mirlangan, jozibali tashqi ko‘rinish va ichki bezakka ega. Fasadda yog‘ochdan o‘ymakorlik elementlari, g‘isht va marmar inlaylar mavjud. Ichkarida esa qimmatbaho qizil gilamlar, arabcha bezakli derazalar bilan arabcha shift naqshlari bor. Zalga 5000 nafargacha mo‘min sig‘ishi mumkin.
«To'xtaboy»
Poytaxtdagi Chag‘atay darvozalarining yonida joylashgan qadimiy masjidlardan biridir. 1908 yilda o‘ziga xos uslubda barpo etilgan. Namoz majmuasini qurishda an’anaviy qizil yoki jigarrang g‘isht o‘rniga o‘sha davr uchun yangi oq g‘isht ishlatilgan. Masjidni savdogar To‘xtaboy asos solgan. U boy Alimboyning o‘g‘li bo‘lib, otasi Chag‘atay darvozalarida yashaganligi sababli shu yerda diniy inshoot qurishga qaror qilgan.
Afsonalarga ko‘ra, savdogar Rossiyaga temiryo‘l orqali tovar jo‘natayotganda, agar savdosi muvaffaqiyatli bo‘lsa, daromadni masjid qurilishiga sarflashini aytgan. Ehtimol, ish muvaffaqiyatli bo‘lib, u yirik binoni bunyod etgan.
Mahallada yashovchilarning rivoyatlariga ko‘ra, diniy majmua qurilishi uchun bir necha oy davomida ishchilar kun-u tun munosib haq evaziga mehnat qilishgan. Savdogar ularni yaxshi taqdirlagan, buyuk ishda ishtirok etgan hech kim e’tibordan chetda qolmasligi kerak deb hisoblagan. Shuningdek, mablag‘lar faqat yaxshilik uchun sarflanishini ta’minlagan.
Shu sababli, uzoq vaqt davomida biror musulmon ta’lim muassasasi yoki masjid buzilmagan. Ikkinchi jahon urushi davrida To‘xtaboy harbiy garnizon, keyinchalik maktab va hatto idish-oynak ombori sifatida ishlatilgan. O‘zbekiston mustaqillikka erishgach, 1989 yilda masjid yana diniy ob’ekt maqomini qayta tiklab, mo‘minlarga ibodat uchun topshirilgan.
Afsonalarga ko‘ra, savdogar Rossiyaga temiryo‘l orqali tovar jo‘natayotganda, agar savdosi muvaffaqiyatli bo‘lsa, daromadni masjid qurilishiga sarflashini aytgan. Ehtimol, ish muvaffaqiyatli bo‘lib, u yirik binoni bunyod etgan.
Mahallada yashovchilarning rivoyatlariga ko‘ra, diniy majmua qurilishi uchun bir necha oy davomida ishchilar kun-u tun munosib haq evaziga mehnat qilishgan. Savdogar ularni yaxshi taqdirlagan, buyuk ishda ishtirok etgan hech kim e’tibordan chetda qolmasligi kerak deb hisoblagan. Shuningdek, mablag‘lar faqat yaxshilik uchun sarflanishini ta’minlagan.
Shu sababli, uzoq vaqt davomida biror musulmon ta’lim muassasasi yoki masjid buzilmagan. Ikkinchi jahon urushi davrida To‘xtaboy harbiy garnizon, keyinchalik maktab va hatto idish-oynak ombori sifatida ishlatilgan. O‘zbekiston mustaqillikka erishgach, 1989 yilda masjid yana diniy ob’ekt maqomini qayta tiklab, mo‘minlarga ibodat uchun topshirilgan.
«Охун Гузар в Алмазарском районе»
Zamonaviy Sebzar massivida joylashgan. Shaharliklar bu joyni boshqa nom bilan — Laylakqundi deb atashadi, bu so‘z tarjimasida laylaklarning kelishini anglatadi. Diniy binoni qurish chog‘ida asosiy gumbazda ishchilar laylaklarni ko‘rishgan va bu yaxshi belgi hisoblangan. Masjidning asosiy binosi 1775 yilda mahalliy ustalar tomonidan barpo etilgan. Kirish joyida esa qurilish sanasi sifatida 1850 yil ko‘rsatilgan. Ehtimol, bu sana binoning qayta ta’mirlangan vaqtini bildiradi.
Toponim nomi bo‘yicha tadqiqotchilar qiziqarli faktlarni keltirganlar. Ma’lumotlarga ko‘ra, o‘zbek tilidan tarjimada «Oxun G‘uzar» so‘zi kiyiklar joyi degan ma’noni anglatadi. Boshqa ma’lumotlarga ko‘ra, Oxun G‘uzar — bu temirchilar mahallasi. Bu yerda O‘zbekiston bo‘ylab mashhur bo‘lgan ko‘plab temirchilik ustaxonalari bo‘lganligi hisobga olinadi.
Toponim nomi bo‘yicha tadqiqotchilar qiziqarli faktlarni keltirganlar. Ma’lumotlarga ko‘ra, o‘zbek tilidan tarjimada «Oxun G‘uzar» so‘zi kiyiklar joyi degan ma’noni anglatadi. Boshqa ma’lumotlarga ko‘ra, Oxun G‘uzar — bu temirchilar mahallasi. Bu yerda O‘zbekiston bo‘ylab mashhur bo‘lgan ko‘plab temirchilik ustaxonalari bo‘lganligi hisobga olinadi.
«Ходжа Ахрар Вали»
Шунингдек, Кукельдаш мадрасаси каби, Чорсу бозори яқинидаги Тошкентнинг тарихий-маданий меъморий ансамблига киради. У ягона, такрорланмас бино бўлиб, ўрта асрларда Марказий Осиёда кенг тарқалган шаҳар жума масжиди меъморчилигини ифодалайди. Марказий бино куб шаклида бўлиб, купол ва тешиклар билан қопланган. Шарқий фасадда арка жойлашган бўлиб, у оёқлари учли готик услубда безатилган. Бино юқоридан тўғри тўртбурчакка ўхшайди ва ғарбда катта конструкция билан якунланади.
1868 йилда зилзила натижасида вайрон бўлган. 20 йилдан сўнг Россия императори Александр III уни қайта қуриш ва таъмирлашда ёрдам берган. Совет Иттифоқи даврида масжид биносида турли давлат ташкилотлари, жумладан, Маърифат вазирлиги кинотеатри ҳам фаолият юритган. 1990 йилда масжид қайта таъмирланган, шу жараёнда бино тўлиқ бузилиб, замонавий материаллар билан қайта қурилган. 2003 йилда қурилиш ва таъмирлаш ишлари якунланган.
1868 йилда зилзила натижасида вайрон бўлган. 20 йилдан сўнг Россия императори Александр III уни қайта қуриш ва таъмирлашда ёрдам берган. Совет Иттифоқи даврида масжид биносида турли давлат ташкилотлари, жумладан, Маърифат вазирлиги кинотеатри ҳам фаолият юритган. 1990 йилда масжид қайта таъмирланган, шу жараёнда бино тўлиқ бузилиб, замонавий материаллар билан қайта қурилган. 2003 йилда қурилиш ва таъмирлаш ишлари якунланган.
«Намазгох»
Bu mashhur Toshkent Islom markazi — Hast Imom maydonining bir qismidir. Ushbu go‘zal me’moriy yodgorlik Islom va Markaziy Osiyo me’morchilik uslublarining noyob uyg‘unligini aks ettiradi, bu ajoyib mamlakatning boy madaniy merosini namoyon etadi.
Ilgari masjid qishloq hududining majmuasiga kirgan bo‘lib, asosiy diniy bayramlarda ko‘plab odamlar shu yerga kelishardi. Bugungi kunda bu faol masjid bo‘lib, uning yonida Toshkentda hurmatga sazovor imomlardan biri — Abubakr Muhammad Kaffol Shoshi maqbarasi joylashgan, unga atab atrofdagi maydon nomlangan.
1865 yilda asos solingan. Quruvchilar uni oxirgi bo‘lib barpo etishgan. 1845 yildan 1865 yilgacha majmua joyida maqbara va bir nechta madrasalar qurilgan. Qurilganidan keyingi asrlar davomida u eng yirik ziyoratgoh markazlaridan biriga aylangan, musulmonlarning asosiy diniy bayramlarida ibodat uchun ajralmas joy bo‘lib xizmat qilgan. 1971 yildan beri bu yerda Toshkent Islom instituti faoliyat yuritadi.
Masjid tashkil topgach, rus-ko‘kand urushi boshlandi. Shahar rus qo‘shinlari tomonidan, boshchiligida podpolkovnik Mixail Chernyaev bo‘lgan, egallandi. U qo‘shin bilan birga masjidni buzmagan. Shuning uchun mahalliy aholi har doim bayram yoki juma namozlariga kelishgan. 1917 yilgi inqilobgacha ibodat joyi bo‘lib qolgan. Keyin esa u butunlay buzilib, talon-taroj qilingan. Faqat 1970 yilda qayta tiklangan. Qurilish jarayonini shayx Ziyavuddinxon ibn Eshon Babaxon nazorat qilgan. 1971 yilda u hokimiyatga murojaat qilib, institut ochishga ruxsat so‘ragan. Ruxsat berilgan va shu vaqtdan boshlab ta’lim muassasasi tashkil etilgan. Institut imom-xatiblar malakasini oshirish kurslari negizida shakllantirilgan. Sovet davrida bu yagona o‘quv muassasasi bo‘lib, u yerda ustozlar Yevropa hududida xizmat qiladigan kelajak imomlarni tayyorlagan. SSSR parchalangach, o‘quv binosi Toshkent Islom instituti bo‘lgan. Bugungi kunga qadar faoliyatini davom ettirmoqda. 2000 yildan boshlab bitiruvchilar bakalavr diplomi olishadi. Institutda nafaqat imomlar va islomshunoslar, balki arab tili o‘qituvchilari ham tayyorlanadi. Talabalar diniy fanlar, siyosatshunoslik, dinlar tarixi, ekologiya, kalligrafiya, nutq san’ati bo‘yicha bilim olishadi. Darslar o‘zbek va arab tillarida olib boriladi.
Payg‘ambar Muhammadning oltin sochi aynan shu yerda saqlanadi, Tillya-Sheykh masjidida emas, degan afsona mavjud. Bu rivoyat mashhur bo‘lib, masjidga dunyoning turli burchaklaridan nafaqat sayyohlar, balki ziyoratchilar ham oqib keladi. Har yili minglab diniy e’tiqodli odamlar bu muqaddas joyga kelib, muqaddas hadislarni shaxsan tinglash va tarixga yaqinlashishni istashadi.
Ilgari masjid qishloq hududining majmuasiga kirgan bo‘lib, asosiy diniy bayramlarda ko‘plab odamlar shu yerga kelishardi. Bugungi kunda bu faol masjid bo‘lib, uning yonida Toshkentda hurmatga sazovor imomlardan biri — Abubakr Muhammad Kaffol Shoshi maqbarasi joylashgan, unga atab atrofdagi maydon nomlangan.
1865 yilda asos solingan. Quruvchilar uni oxirgi bo‘lib barpo etishgan. 1845 yildan 1865 yilgacha majmua joyida maqbara va bir nechta madrasalar qurilgan. Qurilganidan keyingi asrlar davomida u eng yirik ziyoratgoh markazlaridan biriga aylangan, musulmonlarning asosiy diniy bayramlarida ibodat uchun ajralmas joy bo‘lib xizmat qilgan. 1971 yildan beri bu yerda Toshkent Islom instituti faoliyat yuritadi.
Masjid tashkil topgach, rus-ko‘kand urushi boshlandi. Shahar rus qo‘shinlari tomonidan, boshchiligida podpolkovnik Mixail Chernyaev bo‘lgan, egallandi. U qo‘shin bilan birga masjidni buzmagan. Shuning uchun mahalliy aholi har doim bayram yoki juma namozlariga kelishgan. 1917 yilgi inqilobgacha ibodat joyi bo‘lib qolgan. Keyin esa u butunlay buzilib, talon-taroj qilingan. Faqat 1970 yilda qayta tiklangan. Qurilish jarayonini shayx Ziyavuddinxon ibn Eshon Babaxon nazorat qilgan. 1971 yilda u hokimiyatga murojaat qilib, institut ochishga ruxsat so‘ragan. Ruxsat berilgan va shu vaqtdan boshlab ta’lim muassasasi tashkil etilgan. Institut imom-xatiblar malakasini oshirish kurslari negizida shakllantirilgan. Sovet davrida bu yagona o‘quv muassasasi bo‘lib, u yerda ustozlar Yevropa hududida xizmat qiladigan kelajak imomlarni tayyorlagan. SSSR parchalangach, o‘quv binosi Toshkent Islom instituti bo‘lgan. Bugungi kunga qadar faoliyatini davom ettirmoqda. 2000 yildan boshlab bitiruvchilar bakalavr diplomi olishadi. Institutda nafaqat imomlar va islomshunoslar, balki arab tili o‘qituvchilari ham tayyorlanadi. Talabalar diniy fanlar, siyosatshunoslik, dinlar tarixi, ekologiya, kalligrafiya, nutq san’ati bo‘yicha bilim olishadi. Darslar o‘zbek va arab tillarida olib boriladi.
Payg‘ambar Muhammadning oltin sochi aynan shu yerda saqlanadi, Tillya-Sheykh masjidida emas, degan afsona mavjud. Bu rivoyat mashhur bo‘lib, masjidga dunyoning turli burchaklaridan nafaqat sayyohlar, balki ziyoratchilar ham oqib keladi. Har yili minglab diniy e’tiqodli odamlar bu muqaddas joyga kelib, muqaddas hadislarni shaxsan tinglash va tarixga yaqinlashishni istashadi.
«Тилля-Шейха»
Masjid o‘tgan asrning oxirlarida paydo bo‘lgan. U Hazrati Imom tarixiy-arxitektura ansambliga kiradi. Barakxon madrasasi yonida joylashgan bo‘lib, hozirda faoliyat yuritmoqda. Mustaqil ravishda yoki ekskursiya dasturi doirasida tashrif buyurish mumkin. Ob’ekt shahar Olmazor tumanidagi Karasaroy ko‘chasida joylashgan.
Diniy ob’ekt o‘lchamlari bo‘yicha eng yirik emas, ammo u islomiy shaharning taniqli diqqatga sazovor joylaridan biri hisoblanadi. O‘tgan davrlarda Tillya-Sheykh shahardagi eng asosiy masjid bo‘lgan. Uni dastlab boy xon Mirzo Kushbegi topshirig‘i bilan barpo etishgan. U shahar bo‘ylab yana uchta masjid tashkil qilgan. U solih, sodiq, yaxshi bilimli va g‘amxo‘r musulmon sifatida mashhur bo‘lgan. Mazkur ibodatxonaning nomi so‘zma-so‘z tarjimada «Tilla Shayx masjidi» degan ma’noni anglatadi.
1960 yilda yuz bergan kuchli zilzila natijasida masjid binosi jiddiy shikastlangan. 2000-yillarda esa u qayta ta’mirlangan. Ushbu ta’mirlash ishlari orqali ustalar bino dastlabki ko‘rinishini saqlab qolishga muvaffaq bo‘lgan. Shu bilan birga, masjid atrofidagi yer maydoni obodonlashtirilgan.
Masjidning tarixiy-arxitektura majmuasida qishki korpus, yozgi hovli va xo‘jalik qo‘shimchasi mavjud. Ziyoratchilar uchun maxsus ayvon qo‘shimchasi bor. Bu — tomi gumbazli galereya bo‘lib, yozda mo‘minlar u yerda ibodat qilishi mumkin. Unda 12 ta gumbaz joylashgan. Shuningdek, ikki yon minorat bilan jihozlangan. Oldin ular nafaqat chaqiriq uchun, balki savdogar karvonlari uchun mayoq vazifasini ham bajargan. Minoratlarda diniy xizmatkorlar uchun spiral zinapoyalar mavjud.
Ichkarida tinchlik va ibodatga bag‘ishlangan muhit hukm suradi. Ibodat zali kvadrat shaklida bo‘lib, kirish joyidan to‘siqlar bilan ajratilgan. Bu xona qish mavsumida namoz uchun mo‘ljallangan. Ichki bezaklar mahalliy aholi va sayyohlarni hayratda qoldiradi. Boshqa masjidlardan farqli o‘laroq, bu yerda san’atkorona shift bezaklari va an’anaviy naqshli ganj panjaralari mavjud. So‘nggi elementda bir qator ochiq panellar ko‘rinadi. Shuningdek, masjid ichida baland pog‘onali minbar joylashgan bo‘lib, imom namoz vaqtida Qur’on o‘qish uchun undan foydalanadi. Mikhrob — devorga o‘rnatilgan nişa bo‘lib, u shahar musulmonlarining eng muqaddas joyiga yo‘nalishni ko‘rsatadi. Masjid bezaklarida mozaika elementlari va ko‘k rangdagi gumbazlar majmuasi ham mavjud.
Yaqin atrofda Muyi Muborak o‘quv binosi joylashgan. Bugungi kunda u muzey-kutubxona binosi bo‘lib, qadimiy kitoblar jamlanmasi saqlanadi. Zalning birida noyob nashr qilingan Qur’on to‘plami jamlangan. Unda payg‘ambar Muhammadning kuyovi qonining parchalar saqlangan. Qadimiy rivoyatlarga ko‘ra, kutubxona devorlari orasida Muhammadning sochi bor. Bu muqaddas musulmon marosimi relikvasi hisoblanadi. Ushbu muqaddas joy mo‘minlarga yopiq, shuning uchun unga ko‘plab sirlar va afsonalar bog‘langan.
Atrofida sovg‘a do‘konlari joylashgan, mahalliy hunarmandlar turli hunarmandchilik buyumlarini tayyorlash bilan shug‘ullanadi. Shuningdek, yaqinida dam olish uchun skameykalar joylashgan sayr maydoni mavjud. Shahar tun botganda, ibodatxona chiroqlar bilan chiroyli yoritiladi. Shu bois, joy suratga olish uchun juda mos keladi.
Diniy ob’ekt o‘lchamlari bo‘yicha eng yirik emas, ammo u islomiy shaharning taniqli diqqatga sazovor joylaridan biri hisoblanadi. O‘tgan davrlarda Tillya-Sheykh shahardagi eng asosiy masjid bo‘lgan. Uni dastlab boy xon Mirzo Kushbegi topshirig‘i bilan barpo etishgan. U shahar bo‘ylab yana uchta masjid tashkil qilgan. U solih, sodiq, yaxshi bilimli va g‘amxo‘r musulmon sifatida mashhur bo‘lgan. Mazkur ibodatxonaning nomi so‘zma-so‘z tarjimada «Tilla Shayx masjidi» degan ma’noni anglatadi.
1960 yilda yuz bergan kuchli zilzila natijasida masjid binosi jiddiy shikastlangan. 2000-yillarda esa u qayta ta’mirlangan. Ushbu ta’mirlash ishlari orqali ustalar bino dastlabki ko‘rinishini saqlab qolishga muvaffaq bo‘lgan. Shu bilan birga, masjid atrofidagi yer maydoni obodonlashtirilgan.
Masjidning tarixiy-arxitektura majmuasida qishki korpus, yozgi hovli va xo‘jalik qo‘shimchasi mavjud. Ziyoratchilar uchun maxsus ayvon qo‘shimchasi bor. Bu — tomi gumbazli galereya bo‘lib, yozda mo‘minlar u yerda ibodat qilishi mumkin. Unda 12 ta gumbaz joylashgan. Shuningdek, ikki yon minorat bilan jihozlangan. Oldin ular nafaqat chaqiriq uchun, balki savdogar karvonlari uchun mayoq vazifasini ham bajargan. Minoratlarda diniy xizmatkorlar uchun spiral zinapoyalar mavjud.
Ichkarida tinchlik va ibodatga bag‘ishlangan muhit hukm suradi. Ibodat zali kvadrat shaklida bo‘lib, kirish joyidan to‘siqlar bilan ajratilgan. Bu xona qish mavsumida namoz uchun mo‘ljallangan. Ichki bezaklar mahalliy aholi va sayyohlarni hayratda qoldiradi. Boshqa masjidlardan farqli o‘laroq, bu yerda san’atkorona shift bezaklari va an’anaviy naqshli ganj panjaralari mavjud. So‘nggi elementda bir qator ochiq panellar ko‘rinadi. Shuningdek, masjid ichida baland pog‘onali minbar joylashgan bo‘lib, imom namoz vaqtida Qur’on o‘qish uchun undan foydalanadi. Mikhrob — devorga o‘rnatilgan nişa bo‘lib, u shahar musulmonlarining eng muqaddas joyiga yo‘nalishni ko‘rsatadi. Masjid bezaklarida mozaika elementlari va ko‘k rangdagi gumbazlar majmuasi ham mavjud.
Yaqin atrofda Muyi Muborak o‘quv binosi joylashgan. Bugungi kunda u muzey-kutubxona binosi bo‘lib, qadimiy kitoblar jamlanmasi saqlanadi. Zalning birida noyob nashr qilingan Qur’on to‘plami jamlangan. Unda payg‘ambar Muhammadning kuyovi qonining parchalar saqlangan. Qadimiy rivoyatlarga ko‘ra, kutubxona devorlari orasida Muhammadning sochi bor. Bu muqaddas musulmon marosimi relikvasi hisoblanadi. Ushbu muqaddas joy mo‘minlarga yopiq, shuning uchun unga ko‘plab sirlar va afsonalar bog‘langan.
Atrofida sovg‘a do‘konlari joylashgan, mahalliy hunarmandlar turli hunarmandchilik buyumlarini tayyorlash bilan shug‘ullanadi. Shuningdek, yaqinida dam olish uchun skameykalar joylashgan sayr maydoni mavjud. Shahar tun botganda, ibodatxona chiroqlar bilan chiroyli yoritiladi. Shu bois, joy suratga olish uchun juda mos keladi.
«Сирож Солих»
Yosh ibodat maskani bo‘lib, Olmazor tumanida joylashgan. 2021 yilda barpo etilgan masjid manzili: 3-Karakamish ko‘chasi, 21A-uy. Me’moriy ob’ekt qurilishi bir necha yil davom etib, yirik savdogarlar tomonidan xashar asosida amalga oshirilgan. Shahar boshqaruvi ma’lumotlariga ko‘ra, bino qurilishi 1990-yillarda Sirojiddin Solih mablag‘lari hisobidan rejalashtirilgan, biroq u post-sovet davridagi ichki siyosiy ta'qiblar sababli ishni yakunlay olmadi.
Siroj Solih 2000 kvadrat metr maydonni egallab, bir vaqtning o‘zida 4500 kishini qabul qila oladi. Milliy koloritga uyg‘un tarzda joylashgan. Ayollar uchun alohida hojatxona bilan ibodat zali mavjud. Asosiy xonakada bir necha qavat bor. Bundan tashqari, majmuada tantanali marosimlar va ilmiy-diniy konferensiyalar uchun zali bo‘lgan podval ham mavjud.
Siroj Solih 2000 kvadrat metr maydonni egallab, bir vaqtning o‘zida 4500 kishini qabul qila oladi. Milliy koloritga uyg‘un tarzda joylashgan. Ayollar uchun alohida hojatxona bilan ibodat zali mavjud. Asosiy xonakada bir necha qavat bor. Bundan tashqari, majmuada tantanali marosimlar va ilmiy-diniy konferensiyalar uchun zali bo‘lgan podval ham mavjud.
«Соборная мечеть Абдуллах ибн Масъуд»
Bu bino keng maydoniga qadam bosgan har bir kishini befarq qoldirmaydigan inshootlardan biridir. Ushbu tarixiy yodgorlik Uchtepa tumani, Hamdusta kvartali, Lutfiy ko‘chasida joylashgan. Faqatgina imon va madaniyat ramzi emas, balki o‘zbek me’morchiligining yorqin namunasi sifatida ham qadrlanadi.
«Abdullah ibn Mas’ud» masjidi dunyo bo‘ylab turli burchaklardan kelgan odamlarni namoz o‘qish uchun bir joyga to‘playdi. Ushbu masjidni nozik arab naqshlari va o‘ziga xos o‘zbek o‘yma bezaklari bezab turadi, bu esa mehmonlarni hayratga soladi. Buyuk go‘zallikdagi gumbazlar va minoralar ushbu muqaddas joyning ahamiyati va muhimligini yanada ta’kidlaydi.
«Abdullah ibn Mas’ud» masjidi dunyo bo‘ylab turli burchaklardan kelgan odamlarni namoz o‘qish uchun bir joyga to‘playdi. Ushbu masjidni nozik arab naqshlari va o‘ziga xos o‘zbek o‘yma bezaklari bezab turadi, bu esa mehmonlarni hayratga soladi. Buyuk go‘zallikdagi gumbazlar va minoralar ushbu muqaddas joyning ahamiyati va muhimligini yanada ta’kidlaydi.
«Хасанхон Кори»
Chilanzar tumanida joylashgan tarixiy va diniy ramz. Ilgari, 2022 yilgacha bino tor, noqulay va tashrif buyurish uchun qiyinchilik tug‘dirardi. Rekonstruksiya qilinib, u diniy bino uchun noodatiy bo‘lgan zamonaviy uslubda — hay-tek uslubida ibodatxona sifatida yangilandi. Zarur sharoitlarni yaratish maqsadida, mo‘minlarning ehtiyojlari hisobga olinib qurilgan. Buning uchun ustalar zamonaviy materiallardan foydalangan. Agar ilgari ibodatxonada 1000 nafardan ortiq odam sig‘masa, bugungi kunda juma va bayram namozlarida 4500 nafargacha mo‘minni qabul qila oladi.
«Мавзолей Ибрагим-ата»
1789 yilda barpo etilgan qadimiy ziyorat joylaridan biridir. Bugungi kunda u shaharga o‘ziga xoslik bag‘ishlaydigan eng muhim diqqatga sazovor joylardan biri hisoblanadi. Uning go‘zalligi va ulug‘vorligi ibodatga kelgan har bir kishini hayratda qoldiradi va ruhlantiradi. Ajoyib gilamlar, osilgan chiroqlar va Qur’onni saqlash uchun mo‘ljallangan hashamatli sandiqlar muqaddaslik va tinchlik muhiti yaratadi. U Markaziy bozor yonida, Marmaris tumani markaziy qismida joylashgan. Shahardagi eng yirik minoratlardan biriga ega.